- Таъсир ба ҳадафҳои ояндаи ифротгароён

 - Идораи тафаккури ҷавонон аз ҷониби онҳо…

- Пешгирӣ аз ин вабо кадом аст?

- Мубориза бар зидди терроризм ва экстремизм дар чаҳон сартосарӣ аст.. Ё чаро муборизон муваффақ намешаванд?

- Садои қурбониҳо дар таърих ва ҷаҳон…

     Масъалаи гумроҳшавии ҷавонон масъалаи ҷиддӣ ва нигаронкунанда аст. Ин раванд одатан натиҷаи чандин омилҳо мебошад, ки ба ояндаи онҳо таъсири манфӣ мерасонад. Мутаассифона, ҷавонони нисбатан соддалавҳ ва зудбовар бештар ба банди иедологияҳои гурӯҳҳои ифротгаро афтода, ояндаи худро бештар зери хатар мегузоранд. Модоме, маълум аст, терроризм ва экстремизм аз ҳама хавфноктарин ва басо ҳам як мушкилоти пешбининашавандаи ҷаҳони муосир маҳсуб меёбанд. Амалиёти террористӣ бо истифода аз техникаи муосир силоҳ ва воситаҳои робитавии навбаромад сол ба сол мутташакилтар ва бераҳмонатар мегардад. Аммо, ҳанӯз ҷавонони гумроҳ ба фиреби онҳо дода шуда, аз ҷониби ифротгароён мафкураи эшон идора карда мешавад, ки ин хатар ба амнияти ҳар давлату миллате дорад. Ва хонандаи азиз, мо тасмим гирифтем, дар заминаи ҳамин мавзуи мубрам бо Нозим Нурзода, корманди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон чанд саволу масъалаеро дар миён гузорем. Мусоҳибамон дар оғоз ин вабои номатлуби асрро шарҳ дода, гуфт, ки:

 -Мавзӯи терроризму экстремизм ва радикализм ин на дирӯзу имрӯз, балки аз қадим ва таърих садои даҳшатнокаш ба гӯш мерасад. Ва бо истифода аз абзори дин ё омилу фактори дин дар бозиҳои геополитикӣ ҳануз аз асрҳои миёна вуҷуд дошт. Лекин дар асри 21 дар шароити имрӯза ин фишангу фишорҳо болои дигар давлатҳо аз ҳамин факторҳо истифода шуд, яъне аз дин истифода мешавад. Ин ҷараён дар раванди ҷаҳонишавӣ шохаҳои гуногуне пайдо кард, ки ДОИШ-у «Ал-қоида»-ву дигарҳо парвардаи як мактабанду ҳадафшон низ як аст. Мактаби онҳо даҳшатнок аст. Мактаби онҳо инсониятро аз инсонҳо мегирад, қатлу ваҳму даҳшату хунрезиро меомӯзад. Ҷавононро бо идеологиашон мағзшӯӣ мекунанд. Онҳоро ба майдони ҷанг мекашад. Ва номи динро зери ниқоби ришу, сатру ҳаҷравиҳояшон чанд бесаводи номуносиб ба дунё сияҳ нишон медиҳад. Ҳамаи ин корҳои сиёсии онҳо ба хотири манфиатҳост. Ба хотири нест кардани номи як миллат асту як давлатро аз байн бурдан аст, на бештар. Аммо, ҳайҳот, ки баъзе ҷавонони гумроҳи мо он қадар холиву пучу бемағзанд, ки ба онҳо пайравӣ мекунанд. Он навору роликҳояшонро дар шабакаҳои иҷтимоӣ тарғиб месозанд.

-Имрӯз тамоми давлатҳои дунё ба қавле барои пешгирӣ аз чунин падидаҳои номатлуб саршор аз хуну хасму дард мубориза эълон кардаву аммо, муваффак намешаванд, чаро?

-Он эътилофҳое, ки давлатҳои дунё мекунанд дар қиболи ҳамин ҳаракатҳову ифротчиҳо ва он муборизаҳое, ки эълон месозанд, онҳо аз сиёсати дустандарта, ки ин суханро Пешвои миллати мо низ ҳамеша гӯшзад мекунанд, истифода мебаранд. Яъне, он чӣ ки мегӯянд, ба он амал намекунанд ва барои ин ё он чорабиниҳо чунин суханҳоро паҳну интишор месозанд. Он эътилофҳо барои ҳамин то имрӯз самар намедиҳанд. Ҳодисаҳои охире, ки 2 марти соли 2024 дар шаҳри Москваи Федератсияи Россия рух дод бори дигар ҷомеаи ҷаҳониро ҳушдор дод, ки танҳо муборизаи ҳадафмандона, муборизаи муваффақона, ё ба истилоҳ муборизаи системавӣ метавонад, ин чолишу таҳдидҳоро ва ин хатарҳоро поин барад. Аммо, ба куллӣ аз байн бурда наметавонанд. Чаро, ки имрӯз интернет ва воситаҳои муассири техникӣ ва фанӣ дар ихтиёри ин гурӯҳҳо аст. Ва аз ҷавонони хомандешаи мо бисёр истифода мебаранд.

-Фазои холии иттилоотӣ, ки дар он иттилоот кофӣ ё дуруст нест, метавонад бо роҳҳои гуногун ба ҷавонон таъсир расонад. Вақте , ки фазои иттилоотӣ холӣ аст, гурӯҳҳои ифротӣ метавонанд осонтар бо ҷавонон муносибат кунанд, зеро онҳо он манбаъҳои маълумотие ҳастанд, ки дастрасии эшон осон аст… Ба ин андеша чӣ назар доред?

-Бо як ибтикороте, ки ҷомеаи маданиву фарангии мо мекунад ин кам аст. Ва чизи дигар ин, ки таъсири кору амали ин гӯна шахсиятҳову созмонҳову ҳаракатҳо дар зеҳни ҷомеаи мо масъалаи дигарест, ки бояд сари он ҷиддитар андеша намуд. Дар чанд сол, ки фазо як кам холӣ монд, бинед, ки фазоро чӣ гӯна пахш карданду аз ҷавонон чӣ гӯна истифода мебаранд. Хурофот дар 10 – 15 соли пеш хуруҷ кард. Ба хусус дар матбуоти мустақил. Инҳо албатта, ки ба зеҳни наврасу ҷавони мо таъсир мерасонанд. Ё таблиғоте, ки дар шабакаҳои иҷтимоӣ ва ё фазои маҷозӣ сурат мегиранд. Ҷавонони мо, ки бо компютер ва бозиҳои он ҷалб карда мешаванд, ифротгароёну террористон ҳамаи онҳоро зери назорати хеш қарор дода, аввал хуб меомӯзанд ва баъдан оҳиста, оҳиста ҷавононро ба кору амали хеш мекашанд. Инро албатта аксари ҷавонон дарк намекунанд, ва бозиҳои интернетиро як бозии оддӣ меҳисобанд. Вале онҳо аз ҷиҳати равонӣ мағзшӯӣ карда мешаванд, баъдан ин қишри осебпазирро ба майдони даҳшатбори ифротгароиву террористӣ ҷалб месозанд. Дар ин масир баҳри пешгирӣ, як олам корҳоеро бояд анҷом диҳем. Пеш аз ҳама масъулони самти мактабу маориф барномарезии хубу таъсирнок бояд пешниҳод кунанд, баъдан фарҳангиёну аҳли зиё, филму адабиёту ва он чизҳои заруриро пешниҳод созанд, инчунин дигар аҳли зиё бо як маърӯзаи хушку холӣ неву бо чанд барномаҳои боқуввату муассир ҷавононро атрофашон ҷамъ созанд, то тавонанд дар зеҳни насли наврасу ҷавон идеологияи ифротгароёнро барҳам зананд. Вагарна, ин кори саҳлу осон набувад.

-Таҳлилгарон бар ин назаранд, ки ин хатарро ба куллӣ барҳам додан ғайриимкон аст. Зеро он ба як ё якчанд давлат рабту вобастагӣ надорад. Ва ин ба тамоми минтақаву ҷаҳон вобаста аст. Бозиҳои ин майдон бар мабнои далелҳои дину мазҳаб идома меёбанд. Чунки аз ин фоидаи зиёд мебинанд. Ин гӯна идеяҳоро, ки паҳн кунанд ҷомеаҳоро дар холати бесаводиву карахтии фикрӣ нигоҳ медоранд. Сухан дар мавриди намоз хондану руза гирифтан нест. Гап дар бораи он аст, ки дар пушти ин намоз хондану рӯза гирифтану ҳаҷравиҳо пружаҳои дигаре созмон ёфтаву тарроҳӣ гардидаанд, ки ба воситаи инҳо зеҳни насли наву ҷавони мо, ҳатто насли миёнсолу калонсол ҳам, мағшуш мешаванд ва ҳадафҳои эшон пиёда мегарданд, Аз нигоҳи Шумо ин андеша то куҷо дуруст аст?

-Гап сари он аст, ки асли ин бозиҳо ва асли барномарезиҳо бар мабнои хурофот аст. Маънои хурофот суханони ёваву газофу беасос аст, ки имрӯз дар зеҳни баъзе ҷавонони мо ғунҷонидаанд. Лекин гап дар ин аст, ки хурофот ба сифати як модели таъсиррасонӣ, на танҳо барои мо, балки барои тамоми минтақаҳои ҷаҳон тарҳрезӣ шудааст. Лекин таъсир аз он хотир дар мо зиёдтар аст, ки мо аз ҳамон синну соли хӯрдӣ бо инҳо бузург мешавем. Яъне тарбияи хурофӣ ё хурофотӣ аз хонаводаи мо шурӯъ мешавад, то мактабу ҳатто дар мактабҳои олӣ низ тарғиби хурофот ба назар мерасад. Боз ҷойи он, ки ҷомеа бо ин эпидемия мубориза барад, ин эпидемияро бо худ кашида истодааст. Ана, хулосааш ин ҷост, ки ҷомеа насли наврасро ба ҳамин масир мекашонад, на мубориза мебарад.

-Бояд гуфт, ки бо рушд ёфтани техника ва технологияи муосир имрӯз барномарезиҳову тарроҳӣ кардани идеяҳои нав барои ҷалби таваҷҷӯҳи насли наврас хеле мушкил гаштааст. Аммо, мусоҳиби мо Нозим Нурзода, мегӯяд, мо бо роҳу воситаи барномарезиҳои навтарин ҷавононро бояд ҷалб созем, то онҳо аз ҷониби гурӯҳҳои ифротгарову тундрав мағзшӯӣ нашаванд…

 -Бубинед, имрӯз толори театрҳо холӣ аст. Агар пур мешаванд, онҳо на ҷавонону насли наврасанд. Чаро имрӯз дар махалҳои дурдасти кӯҳистон барои наврасон филмҳо ташкил намекунанд? Чаро онҳо аз театрҳо маҳруманд? Чаро барои онҳо маҳфилҳои адабию маърифатӣ баргузор намегардад? Пас, ин фазо оё холӣ намондааст?! Ба таври, куллӣ, ба таври ҳамагонӣ, бояд масъалаҳое пайгирӣ ва тарҳрезӣ шаванд, ки шуури миллии моро, тафаккури миллии моро аз бунёд тағйир диҳанд. Зеро, хурофот чизе аст, ки дар батни маънавии мо қарор гирифтааст. Бояд бо ҳамин ҳунарҳо мо ин ваборо аз зеҳну батнамон дур кунем ва ба ҷои он фикрҳои солим ва андешаи тозаро ҷой диҳем. Андешаи тозаву шуури миллӣ дар мо ҳанӯз ба таври қаноаткунанда рушд накардааст, ки ҷавони моро ҳанӯз ба ном чанд рӯҳонии чалласавод метавонанд зеҳнашонро гирифтор созанд. Чаро ин корро як донишманду олими мо карда наметавонад? Замони шӯравиро ёд биорем, қабл аз ҷанги шарвандӣ ҳама тоқиҳо дар сару ба хурофот дода шуданд, касе инро зери таҳлили амиқ нагирифт ва Тоҷикистонро дидед, ки ба чӣ рӯз расониданд?! То имрӯз касофатии он рӯзҳои шум аз зиндагиву ҳаёти мо нарафтаанд.

-Нигаронии аҳли ҷомеа низ аз он аст, ки имрӯз он бозингароне, ки дар ҳаракату гурӯҳҳои тундрав ҳастанд, бозингарони қаблӣ нестанд, хеле зираку доноанд. Забони англисиву арабӣ ва чандин забонҳои дигарро медонанд ва тарғиботашонро бо забонҳои гуногун вобаста ба майлу тамоюли насли наву ҷавон истифода мебаранд. Дар ин масир чӣ бояд кард, то ҷавонони мо ба гирдоби пурфоҷиаи онҳо наафтанд?

-Бале. Онҳо ҳам забон медонанд, ҳам қуръон медонанд, ҳам дин медонанд, қисмати зиёдашон онҳое, ки ба таблиғот машғуланд дар хориҷ хондагӣ ҳастанд. Хавфу хатари инҳо ҳанӯз пойбарҷост. Вале кори мақомоти интизомиву амниятӣ хеле хубу устувор ба роҳ монда шудааст, аз ин сабаб онҳо наметавонанд сар баланд созанд. То агар мо барои сар баровардани инҳо аз назари фикриву маърифатӣ ҷилавгирӣ накунему насли наве, ки ба вуҷуд омадааст, барои онҳо барномарезиҳо насозем , ҳеҷ роҳи дигар нест. Бояд коре кунем, ки насли наву ҷавон вақте ба майдони шабакаҳои иҷтимоӣ-интернетӣ ворид мешаванд, бояд бо суруди миллӣ он ҷо баромад кунанд, бо суруди марши ҳуввияти тоҷикидошта, бо суруди аз «Хуни Сиёвушем» бо инҳо дунёро тасхир созанд. На бо чанд наворҳои ришу салла ва фачу лачи чанд рӯҳоние, ки аз баҳри модари хеш гузаштаву фарзандашро ба қатл мерасонанд, раванд. «Ман ориёим» бо ин суруд гӯшаш одат кунад, на он ҷизе, ки ба маъниаш аслан сарфаҳм намеравад, вале онро тарғиб мекунад. Агар 10 нафар дар ин шабакаҳо ин гӯна пой гузоранд, ба дигаро низ таъсир хоҳад расонид. Ҳазорон ҳазор суруди кӯчабоғие аст, ки дар зеҳни бачаи ману шумо ҷой гирифтааст, чаро наметавонем як суруди миллиро, ки дар он ватан, нангу номус, ғурури миллӣ, андешаи миллӣ нуҳуфта аст, ҷой диҳем?!

Сози безавқӣ чӣ беовоз гашт,

Шури безавқӣ танинандоз гашт,

Одамӣ дилбастаи эъҷоз гашт,

Гӯиё думболи он як роз гашт.

Роз не, дунболи як динбоз гашт,

 Аз тамаддун сӯи ҷангал бозгашт,

Бешаро анбоз гашт, пири ҷангалсоз гашт.

 -Идоракунии тафаккури ҷавонон аз ҷониби гурӯҳҳои ифротӣ одатан бо усулҳои гуногун ва мураккаб сурат мегирад. Онҳо бо идеологияҳои пурзӯр, манфӣ ва динии хатарнок фаъолият мекунанд, ки ҷавононро ба фикр ва рафтори хатарноки худ ҷалб месозанд. Ба ҷавонон ваъда медиҳанд, ки бо пайравӣ аз ин идеологияҳо метавонанд ҳадафҳои бузургро ба даст оранд. Вале, ин раванд пурхатар аст, ва ин вазъиятест, ки ҷавонон мағзшӯӣ мешаванд…

-Воқеан, ин як раванде аст, ки он бозингарони асосӣ ва саҳнаҳои сиёсӣ зеҳни одамро идора ва мудирият мекунанд. Хотираҳояшонро мезудоянд, ва он чизе, ки худашон мехоҳанд, дар зеҳни онҳо ҷой мекунанд. Ҷавононро ба модар, ба фарзанд, ба ватану фарҳангу тамаддунаш бадгумон мекунанд. Мисоли равшанаш, он ҷавоне, ки дар Сурия сари модарашро аз тан ҷудо кард, мебошад. Ӯро зеҳнашро аз худ карда буданд, ақлашро дигарон идора мекарданд. Аз ӯ манқурт сохта буданд. Ӯ аз баҳри модараш ба хотири гапи хоҷаи хориҷиаш гузашт. Ё ин , ки Нодия як духтари озодихоҳро, ки аз Сурия гурехт ва хотираҳояшро дар тамоми дунё нашр кард, ба ёд биёред. Ӯ нақл кард, занонро чӣ гӯна мефурӯшанд, дар ҳоле, ки зан барои мард як номус аст ва дин иҷозат надодааст занфурӯширо. Ин бозори ғуломфурӯшии замонҳои қадимро ба хотир меорад. Ва он бозори занфурушиву бардафурушие, ки дар Ироқу Сурия созмон додаанд, он тарҳрезишуда аст ва аз назари системавӣ амал мекунад. Занҳо аз рӯи синну сол номнавис шуда, дар дафтарҳои махсус қайд мешаванд, нарху навои онҳо гузошта мешавад… яъне як кори ҳадафмандона, ки маблағгузорӣ мешавад.

- Таърих садои фиғони Фархундаро ҳаргиз аз саҳифаҳояш пок намекунад, ки ӯ қурбони бесаводиву хурофотҳои ифротгароёни ҳамсоякишвари мо Афғонистон гаштааст. Ва ё Малолае, ки ҷоизаи Нобелро соҳиб гашт. Вақти аз хона баргаштан дар автобуси мактабӣ, онро доштанд ва террористон ӯро тир зада, дар натиҷа чанд каси дигар захмӣ шуду Малола бо ҳолати вазнин ва фурсати шифоёбиаш хеле кам ба беморхона интиқол ёфт. Ин бонуи мубориз барои дастрасии таҳсил ба занон садо баланд кард, номи ӯ ҳаргиз аз сафаи таърих пок намешавад, балки бо ҳарфҳои заррин сабт мегардад…

Хулоса, омили муҳими гароиш ба ҳизбу ҳаракат ва созмонҳои реаксионии байналмиллалӣ аз байн рафтани омилҳои инсонӣ мебошад. Арзиши ҳамчун инсон ба дунё омадану ҳамчун инсон зистан коста гардидааст. Талаботи моддии инсон ба маротиб зиёд гардида, талаботи маънавии он таназзул ёфта истодааст. Ба ин тарафи масъала на дар оила ва на дар муҳит эътибори ҷиддӣ дода намешавад, мегӯянд, коршиносону тахлилгарон….

Суҳбаторо: Наҳтутӣ Алиева, сармуҳаррири моҳномаи «Мавҷи Хингоб»